Đà Lạt luôn níu chân du khách bởi nét đẹp thơ mộng, lãng mạn cùng khí hậu ôn hòa, dễ chịu. Nhắc đến Đà Lạt, người ta thường nghĩ đến những rừng thông xanh rì rào, những con dốc uốn lượn, những biệt thự cổ kính và những vườn hoa rực rỡ sắc màu.

Tuy nhiên, ẩn sâu trong vẻ đẹp ấy là một Đà Lạt đang dần đánh mất bản sắc vốn có. Những khu nhà cao tầng mọc lên, những khu du lịch ồn ào náo nhiệt, sao chép từ vùng này, vùng khác không phù hợp với phong cách người Đà Lạt, văn hoá, không gian Đà Lạt xuất hiện ngày càng nhiều... đang dần thay thế cho những nét đẹp xanh và thơ mộng của Đà Lạt xưa.

• PHÁT TRIỂN CẦN DỰA TRÊN NỀN TẢNG LỊCH SỬ VÀ VĂN HÓA CỦA ĐỊA PHƯƠNG

Giáo sư James Spencer, nhà quy hoạch đô thị nổi tiếng Hoa Kỳ mới đây đã có những chia sẻ về việc tìm kiếm bản sắc cho Đà Lạt. Ông cho rằng, Đà Lạt cần phát triển dựa trên nền tảng lịch sử và văn hóa của địa phương.

Giáo sư James Spencer là Chủ tịch và nhà sáng lập Viện Quy hoạch và Phát triển Third Rock, Hoa Kỳ, là giáo sư ngành quy hoạch đô thị. Ông đã đề xuất một khung quy hoạch cho TP Đà Lạt, trong đó nhấn mạnh rằng sự phát triển của các đô thị trung tâm có bề dày lịch sử chính là một trong những chiến lược dài hạn thành công nhất để xây dựng và duy trì giá trị cho người dân, khách du lịch. “TP Đà Lạt nên được xem là cơ hội để xây dựng nền tảng lâu dài cho ngành du lịch Đà Lạt. Việc định hướng không gian thành phố phải bắt đầu với một số nguyên tắc nhằm bảo tồn, đặc biệt là xây dựng các công trình kiến trúc lịch sử và khuyến khích công trình mới để nâng cao các khía cạnh văn hóa, lịch sử của khu vực”, Giáo sư James Spencer nói.

Đà Lạt được biết đến như một nơi nghỉ dưỡng trên núi có từ thời thuộc địa Pháp của Việt Nam. Yếu tố đặc biệt này cung cấp một nền tảng quy hoạch vững chắc cho một ngành du lịch tiên tiến và có lợi nhuận cao. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là làm thế nào để xây dựng một đô thị trung tâm được bao quanh bởi cảnh quan nông thôn và miền núi, đồng thời lưu giữ lịch sử của vùng thông qua cộng đồng và các công trình xây dựng, trong khi không có một trung tâm đô thị cơ bản để xây dựng lên. 

• NHẬN DIỆN BẢN SẮC CỦA ĐÀ LẠT 

Bác sĩ Yersin đã khám phá ra Cao nguyên LangBiang (Lâm Viên) rộng lớn năm 1893 và đề xuất xây dựng Đà Lạt. Trong thời kỳ thuộc địa, người Pháp đã có kế hoạch biến Đà Lạt trở thành “thủ đô hành chính của Đông Dương” nhờ vào vị trí đắc địa của Đà Lạt. Toàn quyền Đông Dương lúc bấy giờ - ông Paul Doumer - đã yêu cầu ông Yersin xác định đâu là địa điểm thích hợp để xây dựng khu nghỉ dưỡng ở An Nam, với các yêu cầu bắt buộc như: độ cao phù hợp, diện tích đủ rộng, nguồn nước được đảm bảo và khí hậu ôn hòa. Chính vì vậy, Đà Lạt đã được lựa chọn và phát triển theo những yêu cầu trên.

Năm 1921, Toàn quyền Maurice đã giao nhiệm vụ thiết kế và phát triển Đà Lạt từ một khu nghỉ dưỡng thành thủ phủ hành chính của Liên bang Đông Dương khi cần thiết cho kiến trúc sư Hébrard. Sau hai năm nghiên cứu, vào năm 1923, dự án được hoàn thành, và được Toàn quyền Maurice Long phê duyệt. Đà Lạt, dưới chỉ đạo của Ernest Hébrard, được quy hoạch theo nguyên tắc “Quy hoạch thành phố vườn” và “Quy hoạch thuộc địa”, được mong đợi là một thành phố nghỉ dưỡng trên núi kiểu mẫu. Kiến trúc sư Hébrard đặc biệt chú trọng đến việc bảo vệ cảnh quan và yếu tố mỹ quan của thành phố. Xuyên suốt dự án, ý tưởng của Ernest Hébrard là “thành phố trong cỏ cây và cỏ cây trong thành phố”. Đà Lạt sẽ là một thành phố sinh thái mà không xuất hiện những ống khói từ nhà máy công nghiệp.

Vào năm 1933, kiến trúc sư Louis Georges Pineau đã trình bày một nghiên cứu mới có tiêu đề “làm đẹp TP Đà Lạt”. Ông đưa ra một ý tưởng thực tiễn hơn, với tôn chỉ vẫn là vấn đề bảo vệ mỹ quan đô thị. Ông đề nghị việc mở rộng xây dựng thêm các hồ, công viên, đồng thời bố trí các địa điểm xây dựng phù hợp với cảnh quan và khí hậu của địa phương... Để bảo vệ “hình ảnh toàn cảnh của cao nguyên với cảnh đẹp tuyệt vời”, tạo ra một khu vực có hình quạt lớn, không bị ảnh hưởng bởi các mảng kiến tạo, bắt nguồn từ Đà Lạt và hướng ra núi Lang Biang, khu vực này có thể trở thành công viên, rừng săn bắn hoặc vườn quốc gia. Dù không được chấp thuận, nhưng một số ý tưởng của kiến trúc sư Louis Georges Pineau đã được ghi nhận và thực thi sau đó, đặc biệt là những cảnh quan được bảo tồn với các mỏ khoáng sản lớn, hiện đang chờ các dự án đầu tư. Trong tương lai, dự án của Louis Georges Pineau vẫn vô cùng bắt mắt, và được quan tâm nghiên cứu bởi những người kế nhiệm trong giai đoạn tiếp theo của các dự án chỉnh trang đô thị Đà Lạt.

Liên quan đến các chức năng đô thị, kiến trúc sư Jacques Lagisquet đã làm rõ và làm nổi bật những nét đặc trưng riêng của Đà Lạt: trung tâm hành chính, thành phố nghỉ dưỡng, thành phố giáo dục, trung tâm văn hóa và du lịch. Kiến trúc sư Jacques Lagisquet đã giải quyết được mâu thuẫn giữa yếu tố nén của một thành phố trung tâm và thuộc tính phân tán của một thành phố vườn.

• ĐỀ XUẤT 5 YẾU TỐ TÍCH HỢP VÀO THIẾT KẾ CƠ SỞ HẠ TẦNG CỦA ĐÀ LẠT

Theo Giáo sư James Spencer, quy hoạch Đà Lạt cần dựa vào một số nghiên cứu kỹ thuật, trong đó cần bổ sung và thực hiện là kiểm kê các cấu trúc xây dựng mang tính lịch sử; xây dựng khung pháp lý (quốc gia, tỉnh và địa phương); các phương án tài chính cụ thể để phát triển khu vực trung tâm thành phố; và thành lập một Hội đồng Kiến trúc Quy hoạch thành phố. Từ đó, xây dựng một số khái niệm sơ bộ ban đầu cho ý tưởng quy hoạch, bao gồm điểm tổ chức sự kiện, du lịch nông nghiệp, sức khoẻ, y tế, du lịch mạo hiểm và lưu trú lâu dài tại Đà Lạt.

Ông đề xuất, các quy tắc thiết kế cho Đà Lạt nên tập trung vào 5 yếu tố để phát triển ngành du lịch và được tích hợp vào cả thiết kế cơ sở hạ tầng của thành phố, trong tổ chức các hoạt động công cộng và tư nhân. Thành phố nên được tổ chức như là điểm đến đầu tiên cho các sự kiện; điểm đến du lịch nông nghiệp; điểm đến cho sức khỏe tự nhiên, nghỉ hưu và hồi phục; một điểm xuất phát cho những cuộc phiêu lưu mới, cũng như là một nơi cư trú cố định cho những chuyên gia liên quan đến nền kinh tế của TP Hồ Chí Minh, các tỉnh ven biển miền Trung và những thành phố lân cận khác.

Trong tất cả các mục tiêu tổng hợp này, Đà Lạt phải là nơi có những khu dân cư cao cấp, khiến cuộc sống ở đây trở nên đặc biệt với bối cảnh lịch sử và văn hóa của khu vực, cũng như cung cấp những tiện ích mới nhất mà các chuyên gia từ Việt Nam và các nơi khác mong đợi.